Αντών πασάς ο φόβος και τρόμος των Τούρκων

Στα βουνά της Πάφρας κυριαρχούσε ο μεγάλος στρατηγός, ο περίλαμπρος οπλαρχηγός Αντών πασάς, που έδρασε μαζί με την αχώριστη σύζυγό του την Πελαγία. Η καπετάνισσα ήταν εξίσου άριστη σκοπεύτρια, γενναία πολεμιστής και σε όλα άξια του Αντών πασά.
Η μεγάλη αυτή μορφή
, που ανήκει στον Πάνθεο των αγωνιστών του έθνους, δε γνώριζε τι θα πει φόβος. Τα κατορθώματά του έφτασαν στα όρια του μύθου και η δράση του τραγουδήθηκε και τραγουδιέται ακόμα και σήμερα στα χωριά που κατοικούνται από Παφραίους πρόσφυγες.
Σε μια μάχη, τη λεγάμενη μάχη του Παλίκ Κιολί, έπεσαν επάνω του ισχυρά αποσπάσματα στρατού. Ο άνισος αγώνας μεταβάλλεται σε εποποιία και το μικρό ανταρτικό σώμα του κυνηγά το τουρκικό απόσπασμα επί δύο μερόνυχτα ως τα βουνά Κανινλή Νταγ.
Ο κύριος εφοδιασμός του σε όπλα γινόταν στην αρχή από το ρωσικό στρατό.
Μάλιστα, κάποτε φτάνει σε παραλιακό μέρος για να πάρει εφόδια. Φτάνουν όμως ταυτόχρονα και οι τουρκικές δυνάμεις. Πολλοί οι Τούρκοι στρατιώτες. Μα όμως πολλοί και οι αντάρτες. Ξεφορτώνουν οι αντάρτες το καράβι και πέφτουν με λύσσα πάνω στο τουρκικό ασκέρι. Η μάχη, άγρια και φαρμακερή, κρατά πολλές μέρες, με επιμονή και μεθοδικότητα. Εδώ φαίνεται η γενναιότητα και η ιδιοφυΐα του Αντών πασά και το αλάθητο των παλικαριών του. Οι νέες ενισχύσεις των Τούρκων που έφταναν διαρκώς, κρατιούνταν μακριά, ενώ οι κύριες δυνάμεις τους λιανίστηκαν από τους Έλληνες. «Πόντιο Κολοκοτρώνη» ονόμασαν τον μεγάλο αρχηγό. Τα παλικάρια του, ψυχωμένοι Παφραίοι, πολεμούσαν για βωμούς και εστίες, για την τιμή και την υπόληψη των οικογενειών τους, την πίστη τους και την πατρίδα τους.
Σε άλλη μάχη, που γίνεται στα λημέρια του Αντών πασά και που κρατά πέντε ολόκληρες μέρες, ο Αντών πασάς κυκλωμένος ο ίδιος, ανατρέπει τον εχθρό που έχει δύναμη 800 ανδρών και, μετά 5 μέρες, ο τουρκικός στρατός φεύγει ντροπιασμένος.

Το άδοξο τέλος του

Τότε οι Τούρκοι χρησιμοποιούν άλλα μέσα. Στέλνουν στα λημέρια του επιτροπή από σεβάσμιους Έλληνες προκρίτους πατριώτες μαζί και το Δεσπότη τους, για να του προτείνουν συμβιβασμό, αμνηστία και παράδοση. Υπόσχονται την αποκατάστασή του και την παροχή υλικής βοήθειας.
 Μετά τις δελεαστικές προτάσεις, ο Δεσπότης ρωτά το μεγάλο αρχηγό: «Λοιπόν;» 0 αρχηγός συλλογάται. Καλές είναι σι προτάσεις, σκέφτεται, μα όμως αυτοί που τις κάνουν είναι Τούρκοι.
 Ξέρει καλά τη φιλοσοφία τους, ξέρει καλά πόσο κρατούν και τιμούν το «λόγο της τιμής» τους και ζυγίζει τις προτάσεις τους με σκέψη και σύνεση, οπότε και ακούγεται ένα βροντερό «Όχι». Αυτή είναι η απάντηση του μεγάλου αρχηγού,η οποία παγώνει τα πρόσωπα των συνομιλητών του, που γυρίζουν πίσω άπρακτοι για να φέρουν στην τουρκική διοίκηση το αρνητικό μήνυμα του αρχηγού. Και τότε η τουρκική διοίκηση τον επικηρύσσει στο μυθικό ποσό των 50.000 λιρών και κατ’ άλλους των 5.000 χρυσών λιρών.
Τον Αύγουστο του 1917, σκοτώνεται με προδοσία από συγγενείς και φίλους του ο μεγάλος αρχηγός και τα λημέρια και τα αρχηγεία των καπεταναίων στα ψηλά βουνά του Πόντου αντηχούν από άκρου εις άκρου από τις ιαχές του πόνου και της λύπης για τον χαμό του παλικαριού*. Αυτός ήταν με λίγα λόγια ο αρχιαντάρτης Αντών πασάς, που γρήγορα στη θέση του μπήκε άλλος και άλλος, μέχρι την καταστροφή.