ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΡΗΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΩΝ

ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Μέγας Βασίλειος (φύλλα ημερολογίου)

Να μη μένουμε μέσα στη ραθυμία και τη χαλάρωση, αφήνοντας συνεχώς το παρόν και αναβάλλοντας για αύριο και για το μέλλον.

Η αποκοπή του εαυτού μας από το σύνδεσμο με τους αδελφούς δεν είναι γνώρισμα ανθρώπου που ζει σύμφωνα με την εντολή της αγάπης.

Μερικές φορές οι ασθένειες είναι και τιμωρίες για τα αμαρτήματά μας, έρχονται δε για την επιστροφή μας στο σωστό δρόμο.

Να εξετάζεις την εργασία της ημέρας, σύγκρινέ την με την προηγούμενη εργασία και βιάσου να βελτιωθείς. Να προοδεύεις στις αρετές, ώστε να πλησιάζεις τη ζωή των αγγέλων.

Είναι αδύνατο να πλησιάσουμε το αγαθό, αν πρώτα δεν απομακρυνθούμε και δεν αποφύγουμε το κακό.

Οι φύλακες άγγελοι της ζωής μας με περισσότερη αφοσίωση παραμένουν κοντά σε εκείνους που έχουν καθαρθεί με τη νηστεία.

Όπως  ο Θεός μεταδίδει εξίσου σε όλους τους ανθρώπους το φως του, έτσι και οι μιμητές του Θεού ας ακτινοβολούν προς όλους κοινή και ισότιμη αγάπη.

Αν μας κατέλαβε φρόνημα κενοδοξίας και αλαζονείας και τυφλωθήκαμε από έπαρση, πέφτουμε αναπόφευκτα στο ίδιο αμάρτημα με το διάβολο.

Από το βιβλίο Ν. Παναγόπουλου «Οι τρεις Ιεράρχες. Τρεις ακτίνες φωτός.»

Όπως η θάλασσα είναι αδύνατον να παραμένει πάντα η ίδια, και είναι άλλοτε ήρεμη και σταθερή, και άλλοτε αγριεύει και αναταράσσεται, έτσι και τα πράγματα στη ζωή εύκολα μεταβάλλονται προς τα καλά και τα κακά. Ούτε η σωματική υγεία, ούτε τα νιάτα, ούτε η ευπορία του οίκου, ούτε η ευτυχία της ζωής παραμένουν για πολύ. Όσο βρίσκεσαι στην καλοκαιρία αυτής της ζωής, να περιμένεις κάποτε και το χειμώνα των πραγμάτων. Γιατί θα ’ρθει και η αρρώστια και η φτώχεια. Ο αέρας δε φυσά πάντα ούριος. Ο συνετός κυβερνήτης είναι αυτός που μεταχειρίζεται στοχαστικά αυτά που συμβαίνουν στη φύση, που υπόκειται στη λογική και πάντα παραμένει ο ίδιος, χωρίς να έχει αλαζονική συμπεριφορά στις εύθυμες περιστάσεις και χωρίς να λυγίζει στις συμφορές.

Μ. Βασίλειος: (εγχειρίδιο) «Όπως κόβουμε το τριαντάφυλλο προσέχοντας να μη μας πληγώσουν τα’ αγκάθια, έτσι πρέπει απ’ αυτά που βλέπουμε και ακούμε γύρω μας να κρατούμε μόνο τα ωφέλιμα, όπως οι μέλισσες διαλέγουν από τα λουλούδια αυτά που τους χρειάζονται, για να φτιάξουν το μέλι.»

Μ. Βασίλειος («Σχολικές εκδηλώσεις»)

«Κανένα πάθος δε φυτρώνει πιο καταστρεπτικό από το φθόνο στην ψυχή των ανθρώπων. Όπως το σίδερο το τρώει η σκουριά, έτσι και ο φθόνος την ψυχή εκείνου που τον έχει.»

«Διαβάζεις ό,τι τύχει; Είναι ντροπή τις βλαβερές τροφές να τις αποφεύγουμε και τα βιβλία, που τρέφουν την ψυχή μας, να μην τα διαλέγουμε.»

 «Φέρε στο νου σου τ’ αφρισμένα νερά, που χύνονται με ορμή από τη χαράδρα. Μπροστά τους ό,τι βρουν το παρασύρουν. Έτσι κι όποιος θυμώνει, την ώρα της οργής του τίποτα δε λογαριάζει. Ας κατορθώσουμε να προχωρεί μπροστά το λογικό και οι ορθές σκέψεις κι ας φροντίσουμε να μην τρέχει ο θυμός μπροστά από το νου, αλλά να τον κρατάμε, όπως κρατάμε από τα χαλινάρια το ζευγμένο άλογο.»

«Ως προς το σώμα του ο άνθρωπος έχει συγγένεια με τα άλλα ζώα, αλλά ως προς το πνεύμα του έχει συγγένεια με τον Δημιουργό, είναι ελεύθερος και λογικός.»

Μ. Βασίλειος (εγχειρίδιο Γ΄ γυμνασίου)

Αυτό κάνουν οι πλούσιοι. Μαζεύουν τα αγαθά που είναι κοινά για όλους τους ανθρώπους και τα θεωρούν αποκλειστικά δικά τους…

Αν αυτός που απογυμνώνει τον ντυμένο ονομάζεται λωποδύτης, αυτός που δεν ντύνει το γυμνό, αν και μπορεί να το κάνει, δεν είναι το ίδιο;

Το ψωμί που φυλάς στην αποθήκη σου είναι του φτωχού. Τα ρούχα που κρατάς κρυμμένα στην αποθήκη σου είναι του γυμνού. Τα υποδήματα που σαπίζουν αχρησιμοποίητα είναι του ξυπόλυτου. Τα χρήματα που κρύβεις βαθιά στη γη είναι του φτωχού. Λοιπόν τόσους αδικείς, όσους θα μπορούσες να βοηθήσεις και το αρνήθηκες.

(Εις το «καθελώ μου τας αποθήκας», τόμ. 54, εκδ. Απ. Διακονίας, 1976, σ. 64-65).

Αν και κερδίζουμε, δε δίνουμε τίποτα σε κανέναν. Αν και επαινούμε τις ευεργεσίες, τις στερούμε από αυτούς που τις χρειάζονται. Αν και ελευθερωθήκαμε, είμαστε άσπλαχνοι απέναντι στους δούλους. Όταν πεινάμε, τρώμε, αλλά περιφρονούμε το φτωχό. Αν και ο Θεός είναι πλούσιος χορηγός, είμαστε σφιχτοχέρηδες και αδιάφοροι στις ανάγκες των φτωχών…. Οι αποθήκες μας είναι γεμάτες από αγαθά, αλλά δεν ελεούμε αυτόν που στενάζει από τη δυστυχία. Εμείς αποκλείσαμε την αγάπη προς το διπλανό μας ως αδελφό μας. Γι’ αυτό και τα χωράφια μας είναι ξερά, γιατί πάγωσε η αγάπη μέσα μας. (Μέγας Βασίλειος)

(Ομιλία εν λιμώ και αυχμώ, τόμ. 54, εκδ. Απ. Διακονίας, 1978, σ. 79).

Αυτός που αγαπάει το συνάνθρωπό του δεν κατέχει τίποτε περισσότερο από αυτόν…

Όσο κάποιος πλεονάζει στον πλούτο, τόσο υστερεί στην αγάπη. (Μέγας Βασίλειος) (Προς τους πλουτούντας, τόμ. 54, εκδ. Απ. Διακονίας, 1976, σ. 67, 1).

Τελειότατη κοινωνία ονομάζω αυτήν, όπου έχει καταργηθεί η ιδιοκτησία, έχουν εκλείψει οι προσωπικές διαφορές και έχουν εξαφανιστεί οι έριδες και οι φιλονικίες. Είναι η κοινωνία, όπου όλα είναι κοινά, οι ψυχές, οι γνώμες, τα σώματα, και όλα εκείνα με τα οποία τρέφονται τα σώματα. Κοινός είναι ο Θεός, κοινή η ευσέβεια, κοινή η σωτηρία, κοινά τα αγωνίσματα, κοινοί οι πόνοι, κοινά τα στεφάνια της δόξας. Οι πολλοί ένας είναι και αυτός ο ένας δεν υπάρχει μόνος του, αλλά ζει μέσα στους πολλούς. (Μέγας Βασίλειος)

(Ασκητικές διατάξεις, τόμ. 57, σ. 42-43).

"Οι πελαργοί, όταν ο γονιός τους γυμνωθεί τελείως από τα φτερά, επειδή όταν γεράσει, αρχίζουν και πέφτουν, τον βάζουν ανάμεσά τους και τον ζεσταίνουν με τα δικά τους φτερά. Και του ετοιμάζουν άφθονο φαγητό, και τον βοηθούν όσο είναι δυνατόν όταν πρέπει να πετάξει, σηκώνοντάς τον απαλά, με τη φτερούγα τους, πότε ο ένας εκ δεξιών και πότε ο άλλος εξ αριστερών. Και τούτο είναι πασίγνωστο, ώστε μερικοί και την ανταπόδοση των ευεργεσιών να την ονομάζουν "αντιπελάργωση". (Μέγας Βασίλειος)

"Η παιδεία είναι η αγωγή που ωφελεί την ψυχή, αυτή που με κόπο και πόνο την καθαρίζει από τις κηλίδες της κακίας. Κι αν ακόμη πρόσκαιρα φαίνεται ότι δεν προκαλεί χαρά, αλλά λύπη, αργότερα θα δώσει σε όσους την δεχθούν καρπούς εσωτερικής ειρήνης, πού θα βοηθήσουν στη σωτηρία... " (Μέγας Βασίλειος)

"Τα ζώα που κατατρώγονται περισσότερο, πολλαπλασιάζονται και περισσότερο. Γι' αυτό γενούν πολλά οι λαγοί, γι' αυτό και τα αγριόγιδα και τα άγρια πρόβατα γεννούν δίδυμα, για να μην εξαφανισθούν τα είδη που τρώγουν τα σαρκοφάγα. Ενώ εκείνα που τρώνε τα άλλα, γεννούν λίγα. Έτσι η λέαινα γεννά μόνο ένα λιονταράκι. Το ίδιο και οι οχιές. Για το λόγο αυτό ας δοξάζουμε το Θεό, που για όλα έλαβε πρόνοια, πόσο μάλλον για τον άνθρωπο". (Μέγας Βασίλειος)

«Να προσέχουν τα παιδιά με ποιους συναναστρέφονται, να προσέχουν ποιους κάνουν φίλους. Όπως ο μολυσμένος αέρας, όταν τον εισπνεύσουμε, αφήνει μέσα μας χωρίς να τα βλέπουμε μικρόβια της αρρώστιας, έτσι και το κακό περιβάλλον αφήνει μέσα στη ψυχή του παιδιού τη μόλυνσή του.» (Μέγας Βασίλειος)

Κι όταν διαβάζουν τα παιδιά, αλλά και όλοι μας πρέπει να κάνουμε όπως οι μέλισσες που με πολλή σοφία τρυγούν από κάθε άνθος, μόνο ότι είναι χρήσιμο. (Μέγας Βασίλειος)

«Άνθρωπος που δεν συμβουλεύεται άλλον μοιάζει με ακυβέρνητο πλοίο, που έχει παραδοθεί στη δύναμη των ανέμων»  (Μέγας Βασίλειος)

 «Είναι αποτελεσματικότερη η παιδαγωγία που γίνεται με λογικό και ήπιο τρόπο, παρά εκείνη που έχει ως αιτία της το θυμό και την οργή.» (Μέγας Βασίλειος)

Για τη μελέτη:

«Όπως τις μέλισσες πρέπει να χρησιμοποιείτε τα βιβλία. Γιατί εκείνες ούτε σε όλα γενικά τα άνθη πηγαίνουν ούτε πάλι που σε εκείνα που θα πάνε προσπαθούν να τα σηκώσουν ολόκληρα, αλλά αφού πάρουν ό,τι χρειάζεται για τη δουλειά τους το άλλο το αφήνουν στα άχρηστα. Και εμείς πρέπει να παίρνουμε απ’ αυτά ό,τι σχετίζεται με τις πεποιθήσεις μας και συγγενεύει με την αλήθεια. Και όπως κόβοντας από την τριανταφυλλιά το άνθος παραμερίζουμε τ’ αγκάθια έτσι και από τέτοια βιβλία θα ωφεληθούμε από ό,τι είναι χρήσιμο και θα προφυλαχτούμε από το βλαβερό.» (Μέγας Βασίλειος)

Για το μαθητή στην τάξη:

«Απομάκρυνε από την καρδιά σου κάθε βιοτική φροντίδα και κάθε προσκόλληση σ’ οποιοδήποτε πράγμα και όλο τον εαυτό σου συμμάζεψε τον εδώ. Διότι ποια είναι η ωφέλεια να παρευρίσκεσαι σωματικά εδώ και η σκέψη σου να είναι απασχολημένη αλλού;» (Μέγας Βασίλειος)

Προς τους δασκάλους:

«Τα σφάλματα των νέων πρέπει να τα διορθώνουμε με πατρική ευσπλαχνία και με μεθόδους παιδαγωγικές, χρησιμοποιώντας για κάθε πταίσμα την κατάλληλη τακτική.» (Μέγας Βασίλειος)

«Μη θελήσουμε με οργή να αποδώσουμε τα όσα πάθαμε ούτε να φανούμε τιμωροί αναξιοπρεπείς, αλλά όλα ας τα συγχωρήσουμε, ας γίνουμε σ’ αυτό καλύτεροι και ανώτεροι απ’ αυτούς που μας αδίκησαν. Ας νικήσουμε με την επιείκεια αυτούς που μας τυράννησαν.» (Μέγας Βασίλειος)

Για την αξία της αρετής αλλά και για την διαπαιδαγώγηση των νέων:

«Η κακία σου προξενεί ευχαρίστηση, που για λίγο διαρκεί, ενώ η αρετή έχει μεν μερικές δυσκολίες αλλά το κέρδος και η χαρά είναι αιώνια.» (Μέγας Βασίλειος)

«Στο σπιτικό του συνετού και του σοφού αντάμα, πήγαινε κάθε μέρα. Μα εκεί που πλούτη είναι πολλά, πάντα να κάνεις πέρα.» (Μέγας Βασίλειος)

«Όποιος επιπλήττει τους νέους χωρίς συγχρόνως να τους παρηγορεί, τους κάνει σκληρότερους.  Διότι δεν μπορούν να σηκώσουν το φορτίο των συνεχών ελέγχων και γι’ αυτό αμέσως και με βιαιότητα αντιδρούν. Για να προλάβουμε λοιπόν τους πόνους, που προκαλούν οι έλεγχοι πρέπει να τους συνοδεύουμε με λόγια καλοσύνης.» (Μέγας Βασίλειος)

«Δεν είναι άλλη η αιτία διαστροφής των παιδιών, παρά μόνον η μανία των γονιών για τα βιοτικά προβλήματα. Επειδή δηλαδή αποβλέπουν μόνο σ’ αυτά και θεωρούν κατώτερα τα πνευματικά προβλήματα των παιδιών, παραμελούν τα παιδιά τους και τη ψυχική τους καλλιέργεια.» (Μέγας Βασίλειος)

«Όταν απουσιάζει η αρετή, όλα τ’ άλλα είναι περιττά.» (Μέγας Βασίλειος)

«Όλα τα αγαθά είναι δοσμένα από το Θεό. Αυτός τα δίνει,  αυτός τα παίρνει.» (Μέγας Βασίλειος)