Οι Άγιοι Τρεις Ιεράρχες

 Οι  Άγιοι Τρεις Ιεράρχες 
της Ελένης Βλάχου

      Στις 30 Ιανουαρίου η  Εκκλησία μας  τιμά, πέρα από τις ξεχωριστές τους γιορτές, τους τρεις Ιεράρχες από  κοινού¹: τον Άγιο Βασίλειο τον Μέγα (1 Ιανουαρίου),  τον Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο (25 Ιανουαρίου) και τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο (13 Νοεμβρίου).²

      Με  τη γιορτή αυτή μνημονεύουμε και τιμούμε  «το καλύτερο δείγμα του πνευματικού  θησαυρού που διαθέτει ο ορθόδοξος  ελληνισμός, όπως αυτό έχει κατοχυρωθεί στη συνείδηση της Εκκλησίας και της Πολιτείας. Η μεν Εκκλησία τους τιμά ως άγιους άνδρες και μεγάλους θεολόγους, ο δε ελληνισμός τους τιμά ως πρότυπα επιστημόνων και παιδαγωγών».³ Ο λόγος και η πράξη των τριών Ιεραρχών «είναι το παιδευτικό και παιδαγωγικό Εγκόλπιο, όχι μόνο του Έθνους μας αλλά και σύνολης (ολόκληρης) της Ορθοδοξίας, που τιμά εξίσου με μας σήμερα τους Μεγάλους αυτούς Πατέρες και Διδασκάλους», όπως επισημαίνει ο π. Γεώργιος Μεταλληνός.⁴

      Και οι τρεις είναι γόνοι του ανατολικού Χριστιανισμού: Από τη  Συρία ο Άγιος Ιωάννης (όπου οι μαθητές του Χριστού πήραν πρώτη φορά την ονομασία  Χριστιανοί) και από την Καππαδοκία  ο Μέγας Βασίλειος και ο Άγιος Γρηγόριος που ταυτίζονται με την γνήσια πατερική σκέψη.⁵ Από την Καππαδοκία όπου δημιουργήθηκε η πατερική σκέψη των τριών Καππαδοκών πατέρων του Βασιλείου, του Γρηγορίου αλλά και του αδελφού του Μεγάλου Βασιλείου Γρηγορίου Νύσσης. 

      Πλούτισαν την ορθόδοξη παράδοσή μας με τους εκατοντάδες τόμους που περιέχουν  τα ποικίλα σε περιεχόμενα έργα τους, τα οποία μιλούν στην καρδιά του ανθρώπου κάθε εποχής. Είναι μεταφρασμένα σε δεκάδες γλώσσες, ενώ αμέτρητοι επιστήμονες (θετικών και θεωρητικών επιστημών) σχολιάζουν και θαυμάζουν τα έργα τους.

      Ας  δούμε συνοπτικά τι μπορούμε να διδαχθούμε από το βίο των τριών Ιεραρχών⁶:

• Η λιτή μοναχική ζωή του Μεγάλου Βασιλείου (ατομική του περιουσία ήταν ένα βιβλίο και το ράσο του) μας προτρέπει να αρνηθούμε το μοντέλο της σπάταλης και καταναλωτικής μανίας του ανθρώπου. Η παροιμιώδης φιλανθρωπία (ο πρώτος οργανωτής νοσοκομείου-ορφανοτροφείου) και η ασκητικότητά του μας παροτρύνουν να βγούμε από τον ατομικισμό μας και να στραφούμε προς τον πλησίον μας. Ο Μ. Βασίλειος δε δίσταζε ακόμη και λεπρούς να ασπαστεί, ενώ πολλές φορές εμείς θέτουμε στο περιθώριο όχι μόνο αυτούς που πάσχουν από μεταδοτικά νοσήματα, αλλά και τους υπερήλικες (γέροντες), τους φτωχούς, τους μετανάστες κ.ά.
• Μας εμπνέει η ήρεμη και ασκητική φύση του άριστου ποιητή Γρηγορίου του Θεολόγου, που με τα ποιήματα δοξάζουμε το Θεό στις εκκλησίες μας μέχρι σήμερα.
• Παραδειγματιζόμαστε από τους ακούραστους αγώνες του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια για τη βελτίωση του ηθικού και του μορφωτικού επιπέδου του κλήρου, για τη βελτίωση της θέσης των γυναικών στην εκκλησία επιτρέποντας και πάλι τις διακόνισσες στους ναούς, για την πνευματική και υλική βοήθεια στους σκληρά τότε εργαζόμενους από ανατολής μέχρι δύσης του ηλίου με την καθιέρωση της εσπερινής λειτουργίας και τη διατροφή τους.

      Το  ηθικό και πνευματικό τάλαντο  του καθενός από τους τρεις δεν ήταν βέβαια εντελώς το ίδιο. Αλλά κοινά χαρακτηριστικά και στους τρεις, όπως αναφέρει ο Τσολακίδης, είναι ότι «είχαν σε μεγάλο βαθμό ειλικρινή και θερμή πίστη, υπέρλαμπρη ευγλωττία, μεγάλη παιδεία, πλήρη αφοσίωση στη σημαία της Ορθοδοξίας, αγάπη στο ποίμνιο, αφοβία στους άρχοντες, ανεξάντλητη φιλανθρωπία, διαρκή νηφαλιότητα, άμεμπτη σωφροσύνη, συνεχή αγώνα για τη σωτηρία των ψυχών και το θρίαμβο της βασιλείας του Θεού».⁷

      Οι  τρεις Ιεράρχες  συνδυάζουν την  πράξη με τη θεωρία, τη βίωση του  Ευαγγελίου με τη γνώση και επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου  που υποφέρει⁸.  Ο πλησίον είναι ο εγγύς και ο μακράν. Αυτό διδάσκει ο Χριστιανισμός, αυτό  εφάρμοσαν οι τρεις Ιεράρχες. Εδώ αποκτά η λέξη αλληλεγγύη το πραγματικό της περιεχόμενο: εγγύς προς αλλήλους (=κοντά ο ένας στον άλλον).

      Και οι τρεις είναι παρόντες σχεδόν σε κάθε εκκλησιαστική ακολουθία που  δοξολογούμε το Θεό: ο Βασίλειος  και ο Χρυσόστομος με τα κείμενα  των ιερών λειτουργιών και  ο Γρηγόριος με την ποίησή του. Στα πρόσωπά τους τιμούμε την  τρισήλιο Θεότητα, το Θεό των όλων που τους ανέδειξε φωστήρες της οικουμένης,⁹ για χάρη μας, για χάρη όλων των ανθρώπων.  

Ψήγματα πατερικής σοφίας 

Ο Άγιος Βασίλειος προτρέπει: «(Δει) υπεροράν μεν σαρκός, παρέρχεται γαρ^. επιμελείσθαι δε ψυχής, πράγματος αθανάτου»¹⁰ (=πρέπει να παραβλέπουμε τη σάρκα, γιατί παρέρχεται· όμως να φροντίζουμε την ψυχή, που είναι πράγμα αθάνατο). Επισημαίνει ότι «σοφός δεν είναι εκείνος που κατέχει πλήθος γνώσεων, αλλά ο τελειωμένος κατά Χριστόν, ο κάτοχος της θείας σοφίας».¹¹ Επίσης, ότι «ουκ εστίν αίτιος των κακών ο Θεός» επεξηγώντας γιατί δεν πρέπει να αποδίδονται στο Θεό οι άδικες πράξεις και ενέργειες των ανθρώπων.¹²  

Ο Άγιος Γρηγόριος  ο Θεολόγος παρατηρεί ότι η παιδεία θέλει κόπο. Υπογραμμίζει τη σημασία του αγώνα για τη ζωή του ανθρώπου, τη σημασία του αγώνα για να έρθει το βίωμα. Διότι η παιδεία πάνω απ’ όλα είναι βίωμα. Όσες γνώσεις κι αν κατακτήσουμε, αν δεν ζήσουμε αυτά που δίνουν νόημα και αξία στη ζωή, την αγάπη, την πίστη, τα παραδείγματα της ζωής και την πείρα από τα λάθη μας, είναι μάταιες όλες οι γνώσεις μας.¹³ 

Ο  Άγιος Ιωάννης  Χρυσόστομος περιγράφει με ποιο τρόπο εισακούεται η προσευχή μας: Πρώτα πρέπει να είμαστε άξιοι να λάβουμε αυτό που ζητάμε· δεύτερον, να προσευχόμαστε σύμφωνα με τους νόμους του Θεού·  τρίτον, να είναι συνεχής η προσευχή μας·  τέταρτον, να  μη ζητάμε τίποτε το βιοτικό·  πέμπτο, με το να ζητάμε εκείνο που μας συμφέρει· και έκτο, να καταβάλλουμε κι εμείς κάθε δυνατή προσπάθεια.¹⁴ Επίσης, σημειώνει ότι είναι καλή η λύπη για όσους μετανοούν ειλικρινά·  ταιριάζει το πένθος για την αμαρτία σε όσους αμαρτάνουν·  γιατί λέγει «είναι ευτυχισμένοι όσοι πενθούν, γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν» (Ματθ. 5, 5). Ο άγιος προτρέπει: «Πένθησε για την αμαρτία, για να μην κλάψεις για την τιμωρία·  απολογήσου στον Κριτή, πριν έλθεις στο κριτήριο».¹⁵ Ακόμη παρατηρεί: «Γιατί φοβόμαστε το θάνατο; Διότι δεν κυρίευσε την καρδιά μας ο έρωτας της βασιλείας των ουρανών, ούτε άναψε μέσα μας ο πόθος των μελλόντων, διότι τότε θα περιφρονούσαμε όλοι τα παρόντα».¹⁶

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Χρυσοστομικός  Άμβων, Ε΄, Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ, Τα νεύρα της ψυχής. Έκδοσις: Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους, σελ. 81.

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Χρυσοστομικός  Άμβων, ΣΤ΄, Μετάνοια, Εξομολόγησις, Νηστεία, Θεία Κοινωνία. Έκδοσις: Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους, σελ. 149-150.

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Χρυσοστομικός  Άμβων, Ζ΄, ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΠΕΝΘΟΥΝΤΩΝ (ΘΑΝΑΤΟΣ, ΠΕΝΘΟΣ, ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ). Έκδοσις: Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους.

Μεταλληνός, Γ., πρωτοπρεσβύτερος (χ.χ). Η πρόταση των Τριών Ιεραρχών για την παιδεία της Ευρώπης. Ανακτήθηκε στις 18.12.2008 στο δικτυακό τόπο http://www.impantokratoros.gr/7BCC02B3.el.aspx.

Σαββίδης, Σ. (χ.χ.) Οι Τρεις Ιεράρχες ως πνευματικοί ηγέτες και παιδαγωγοί. Ανακτήθηκε στις 13-12-2008 στο δικτυακό τόπο www.theologika.gr.

Τσολακίδης, Χ. (2001). Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας (β΄ έκδ.). Αθήνα: Χ. Τσολακίδη.

Χατζόπουλος, Α. (2005). Οι Τρεις Ιεράρχες. Ομιλία στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου Αλεξανδρούπολης, 30.1.2005. Ανακτήθηκε στις 13-12-2008 στο δικτυακό τόπο www.theologika.gr.